Strijd tegen schadelijk en verkeerd gebruik van antibiotica in België wordt opgedreven

Antimicrobiële middelen zijn waardevolle geneesmiddelen. Vooral antibiotica helpen ons lichaam om bepaalde bacteriële infecties te bestrijden en zijn absoluut noodzakelijk om bepaalde patiënten te behandelen. Bacteriën kunnen zich echter aanpassen en deze behandelingen weerstaan of resistent worden, vooral wanneer antibiotica op ongepaste wijze worden gebruikt. Dit fenomeen wordt AMR of antimicrobiële resistentie genoemd. AMR bedreigt onze gezondheid en volgens recente cijfers van het European Center for Disease Prevention and Control (ECDC) sterven jaarlijks meer dan 35.000 Europeanen aan antibioticaresistente infecties. 

Het laatste decennium is het gebruik van antibiotica in België gedaald, zowel bij menselijke als dierlijke gezondheidszorg. Eind 2021 werd het nationale ‘One Health’-plan ter bestrijding van antimicrobiële resistentie gevalideerd. Het roept op tot meer samenwerking tussen de sectoren menselijke gezondheid, dierlijke gezondheid en milieu. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke wil ook op korte termijn de strijd tegen antimicrobiële resistentie aanpakken met enkele concrete acties. 

Deze acties moeten snel voor een shift zorgen. De opvallendste maatregelen hebben betrekking op het voorschrijfgedrag van antibiotica door (tand)artsen. Zo zullen zij vanaf eind 2024 antibiotica per eenheid moeten voorschrijven in plaats van per verpakking. Ook moet de dosering en de duur van de behandeling beter omschreven worden. Artsen die volgens een nieuwe indicator van het RIZIV te veel voorschrijven worden gewezen op hun voorschrijfgedrag en gewaarschuwd zodanig zij kunnen bijsturen. Er wordt ook een elektronisch systeem uitgewerkt voor het optimaliseren van het voorschrijven van antibiotica tijdens een raadpleging. Vandaag start ook een nieuwe campagne. 

Meer informatie vindt u in de bijgevoegde nota. Hieronder een summiere uitleg. 

‘Praat over antibiotica’: FOD Volksgezondheid lanceert opnieuw sensibiliseringscampagne over antimicrobiële resistentie (AMR)

Naar aanleiding van de World AMR Awareness Week van 18 tot 24 november herlanceert de FOD Volksgezondheid samen met haar partners (BAPCOC, AMCRA) de campagne ‘Praat over antibiotica’. Aangezien bacteriën continu worden uitgewisseld tussen mens, dier en omgeving en antibiotica ook via het afvalwater verspreid worden, moet antimicrobiële resistentie bestreden worden door middel van een geïntegreerde aanpak. 

De campagne belicht mogelijke vragen van patiënten en van eigenaren van kleine huisdieren of paarden en moedigt hen aan om in dialoog te gaan met gezondheidsprofessionals over het gebruik van antibiotica. Dit moet een meer verantwoord gebruik van antibiotica mogelijk maken. 

Dokters, apothekers, tandartsen, dierenartsen en veeartsen zijn allen essentiële partners voor het verspreiden van deze boodschap. Zij kunnen gratis campagnemateriaal bestellen voor hun praktijk of apotheek via de campagnewebsite: www.praatoverantibiotica.be. Vanaf 18 november zullen tv-spots te zien zijn. 

Indicator opgelegd door de Nationale Raad voor Kwaliteitspromotie riziv bewaakt het voorschrijfgedrag van artsen

Na een periode van sensibilisering en feedback aan de huisartsen over het overmatig gebruik van antibiotica, wordt de naleving van de NRKP-indicatoren (Nationale Raad voor Kwaliteitspromotie) ​ geëvalueerd. Deze indicatoren, die een manifeste afwijking van goede medische praktijk meten, werden eerder dit jaar goedgekeurd door de NRKP en worden nu gepubliceerd in het Belgisch staatsblad en op de website van het RIZIV. 

De indicator mikt op een daling van 40 procent van het aantal voorschriften voor antibiotica door huisartsen. 14 procent van de patiënten die zich aanmelden met een banale verkoudheid en 19 procent van de patiënten die zich aanmelden met griep krijgen antibiotica voorgeschreven, terwijl we weten dat deze aandoeningen door een virus worden veroorzaakt en antibiotica dus geen zin hebben. Twee kwalitatieve indicatoren focussen het type antibiotica dat wordt voorgeschreven. Er wordt namelijk te snel onmiddellijk overgegaan op tweedelijnsantibiotica terwijl geen of mildere eerstelijnsantibiotica beter gepast zijn. Ze hebben dan wel sneller effect, die antibiotica is belangrijk en vaak essentieel bij het behandelen van infecties. Als de resistentie ook daartegen verhoogt dan kunnen we ernstigere infecties steeds moeilijker genezen. 

Artsen die volgens de indicatoren te veel voorschrijven worden geresponsabiliseerd. In een later stadium zullen sancties – in uitzonderlijke gevallen - mogelijk zijn. 

Antibioticabarometer voor huisartsen

Meten is weten. Huisartsen kunnen zich nog dit jaar inschrijven in de antibioticabarometer. Deze audit- en feedbackmodule meet hun voorschrijfgedrag. Elk kwartaal ontvangen ze feedback. Zo pikken huisartsen zelf snel onregelmatigheden op en kunnen ze bijsturen. Dat moet leiden tot minder onnodige voorschriften voor antibiotica. Deelname aan de antibioticabarometer wordt ook opgenomen als een van de criteria om recht te hebben op de praktijkpremie voor huisartsen. Wie dus niet voldoet verliest een deel van de premie. Afhankelijk van de mate waarin zij gebruik maken van de informaticatools, e-diensten en dus voldoen aan deze criteria varieert de premie tussen de 1.000 en 6.000 euro per jaar. 

Voorschrijven per eenheid en niet meer per verpakking

Tegen eind 2024 zullen antibiotica voorgeschreven, afgeleverd en getarifeerd worden per eenheid. Het aantal “pillen” dat de patiënt bij de apotheker krijgt, zal dan exact moeten overeenstemmen met de voorgeschreven behandeling. De arts schrijft dus "per eenheid" en niet langer per "verpakking" voor, met een recept dat de naam van de werkzame stof(fen), de dosering en de duur van de behandeling moet bevatten. De apotheker moet de exacte hoeveelheid voorgeschreven eenheden afleveren en de prijs per eenheid voor deze hoeveelheid aan de patiënt verrekenen. Een verpakking kan echter ook overeenkomen met een voorschrift en zo afgeleverd worden. Daardoor zullen er minder overschotten in de kasten van de mensen eindigen waarnaar je eigengereid kan teruggrijpen op een later moment, na ziekte. Of in andere gevallen in het milieu terecht komen. ​ 

Proactieve ondersteuning bij het correct voorschrijven

Momenteel wordt ook een elektronisch systeem met beslisregels voor de artsen ontwikkeld: PSS, het beslissingsondersteunend platform voor voorschrijvers. Dat systeem helpt hen om correct voor te schrijven tijdens een raadpleging. Zo kunnen zij kenmerken ingeven zoals de leeftijd van een patiënt of de co-morditeit, en de symptomen om zo op basis van die data correcte medicatie voor te schrijven. 

Samenwerking tussen ziekenhuizen, maar ook ziekenhuizen en de eerstelijnsgezondheidszorg versterken

Patiënten in ziekenhuizen hebben doorgaans al een verminderde weerstand. Voor hen vormt antibioticaresistentie een groot risico wanneer ze slachtoffer worden van een infectie die in het ziekenhuis rondgaat. De verschillende ziekenhuisnetwerken worden al ondersteund door “Hospital Outbreak Support Teams” (HOST), teams die ervoor zorgen dat er samengewerkt wordt rond het voorkomen van infecties en er dus sneller geschakeld kan worden indien nodig. Aan de hand van verschillende criteria streven de ziekenhuizen een verantwoord antibioticabeleid na. Dat wil zeggen dat ze de verschillende processen die gangbaar zijn in een ziekenhuis op een zodanige manier verbeteren, dat de kans op infectie sterk verlaagt. ​ 

Er worden ook kwaliteitsindicatoren ontwikkeld zodanig dat het antibioticabeleid kan gemonitord worden. Op basis van die monitoring zouden ziekenhuizen financieel aangemoedigd kunnen worden om de zorgkwaliteit in hun ziekenhuis ook op dat vlak te verbeteren via een integratie in het Pay for Performance systeem. 

Het meten en monitoren van zorginfecties en antibioticaconsumptie en -resistentie

Meten is weten. Op verschillende fronten optimaliseren we de monitoring over het gebruik van antibiotica in ons land. Het RIZIV beschikt over heel wat informatie over wat wordt aangekocht in de apotheken. Sinds kort hebben zij ook toegang tot gegevens over antibiotica die worden verstrekt zonder terugbetaling. Ook de doorstroming van ziekenhuisgegevens naar Sciensano wordt versneld. Zo kunnen we sneller rekenen op feedback en zijn er ook sneller bijsturingen mogelijk. Onderzoek in de woonzorgcentra zal in kaart brengen hoeveel bewoners zorginfecties hebben en/of drager zijn van een resistente bacterie. Er wordt ook gekeken naar het afvalwater. ​ 

Samenwerking op Europees niveau versterken

Het Belgische AMR-actieprogramma zal op Europees niveau geïntegreerd worden via de deelname aan het grootschalige Europese project “Joint Action on Antimicrobial Resistance and Healthcare-Associated Infections”. ​ 

Europese aanbevelingen vragen een vermindering van het antibioticagebruik in België met 18% tegen 2030. Op Europees niveau neemt België in 2024 het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie en zullen de FOD Volksgezondheid en Sciensano de Europese conferentie AMR organiseren waarmee de aanpak van antibioticaresistentie zeer hoog op de Europese agenda gehouden wordt. 

Meer informatie vindt u als bijlage: 20231117_achtergrondnota AMR.pdf