Hervorming kwaliteitswet

1.  Inleiding

Kwaliteitsvolle zorg garanderen voor elke patiënt, en de belangen én rechten van elke patiënt ten allen tijde beschermen. Het zou een evidentie moeten zijn voor elke zorgbeoefenaar in ons land, maar toch is het dat in de praktijk niet altijd. Zo is er de voorbije maanden veel aandacht uitgegaan - ook in de pers - naar een arts die verdacht wordt van ernstige zedenfeiten. Het onderzoek loopt in dit geval nog, maar als zulke pijnlijke verhalen juist blijken, dan stellen ze niet alleen alle zorgbeoefenaars in een slecht daglicht, ze tasten ook het vertrouwen in onze gezondheidszorg aan. Daarom is het des te belangrijker om controlemechanismen in te bouwen en een duidelijk kader te scheppen waarin elke zorgbeoefenaar kan én moet werken. Als garantie voor de kwaliteit van de zorg waar elke zorgbeoefenaar moet aan voldoen, maar in een tweede stap ook om de rechten van de patiënt, en bij uitbreiding zijn of haar familie, beter te beschermen. Daar gaat de zogenoemde kwaliteitswet over.  

Deze wet - daterende uit de vorige legislatuur - is sinds kort van toepassing op alle gezondheidszorgbeoefenaars in ons land en stelt verschillende voorwaarden vast, precies om de kwaliteit van de zorg door élke gezondheidszorgbeoefenaar te garanderen. Maar het bleek zeer moeilijk om de goede principes van de wet om te zetten in de praktijk. De concrete organisatie van het toezicht op de wet moest herdacht te worden. Daarom greep Frank Vandenbroucke, minister van Sociale Zaken Volksgezondheid in, en stak de kwaliteitswet in een nieuw jasje. Zo wordt de Federale Toezichtscommissie - die moet toezien op de wet - aanzienlijk versterkt en haar bevoegdheden substantieel uitgebreid. Concreet betekent dat de Federale Toezichtscommissie voortaan zorgbeoefenaars kan controleren, hun zorgpraktijk kan verbeteren en desnoods kan sanctioneren, maar tevens de patiënt horen en zijn of haar rechten beschermen. Vanmiddag werd de vernieuwde kwaliteitswet goedgekeurd door het parlement.  

Frank Vandenbroucke: "Het hertekenen van het toezicht en dus de controle was noodzakelijk om de kwaliteitsvereisten voor onze zorg - die de kwaliteitswet in een modern kader had vastgelegd - ook voelbaar te maken op het terrein. Dit is een belangrijke stap vooruit voor elke zorgbeoefenaar, maar ook een stap vooruit voor alle patiënten. Zo zullen ze niet alleen sneller beschermd worden, maar ook gehoord wanneer het dreigt fout te lopen, en over het dossier op de hoogte gehouden worden. Door de bevoegdheden van de Federale Toezichtscommissie aanzienlijk uit te breiden én te investeren in haar werking, zorgen we er bovendien voor dat deze kwaliteitseisen én in een volgende stap de rechten van de patiënt een duidelijk toezicht krijgen. Ook in gevallen die snelle actie vergen, moeten we dat kunnen verzekeren. En dat doen we nu." 

2. Historiek

De oorspronkelijke kwaliteitswet dateert van de vorige legislatuur en werd goedgekeurd in 2019, met een inwerkingtreding die gepland was voor 1 juli 2021. Heel wat bepalingen in de kwaliteitswet vergden echter nog uitwerking. Bovendien moesten ook verschillende aspecten van de wet bijgestuurd en verfijnd worden. Vooral aan de Federale Toezichtscommissie sleutelde Frank Vandenbroucke grondig, precies om een optimale toepassing van de wet te verzekeren. Zo was de Federale Toezichtscommissie in de oorspronkelijke kwaliteitswet te weinig uitgebouwd (zowel in middelen als in personeel) om een goeie werking te verzekeren. Tevens beschikte ze over te weinig bevoegdheden om daadwerkelijk een rol van betekenis te kunnen spelen.    

De verplichtingen - of beter: kwaliteitseisen - uit de oorspronkelijke kwaliteitswet werden wél behouden en zijn trouwens al van toepassing sinds 1 januari 2022. Dan gaat het over onder meer de vereiste van een visum om een zorgberoep te mogen uitoefenen, voorwaarden voor de werking en organisatie van een praktijk, de verplichting om een portfolio aan te houden gedurende de hele carrière en een patiëntendossier bij te houden. Over de precieze inhoud van het portfolio en het patiëntendossier wordt wel nog verder overleg gepleegd. 

3. Federale Toezichtscommissie, hoeksteen van de kwaliteitswet

De oprichting van een Federale Toezichtscommissie werd uitgetekend door de vorige minister van Volksgezondheid, Maggie De Block. De centralisering van het toezicht - zo nam de commissie de taken over van de Provinciale Geneeskundige Commissies (PGC's) - werd ingegeven om controle op de kwaliteitswet niet alleen te stroomlijnen, maar ook verschillende interpretaties (van provincie tot provincie) te vermijden en de objectiviteit in de dossiers te vergoten.  

Maar om de kwaliteitswet écht te doen werken, was het absoluut nodig om de Federale Toezichtscommissie grondig te hertekenen: door (1) haar bevoegdheden en mogelijkheden substantieel uit te breiden en (2) haar dagelijkse werking te versterken met de nodige middelen en personeel. 

Uitbreiding bevoegdheden  

(1) De Federale Toezichtscommissie kan voortaan dringende maatregelen nemen wanneer een verdere praktijkvoering zware gevolgen kan hebben voor de patiënt of de volksgezondheid in het algemeen. Het recente voorval van de pediater (zie inleiding) is een schoolvoorbeeld waar de commissie kan optreden én ingrijpen. In zulke gevallen kan de Federale Toezichtscommissie onmiddellijke bewarende maatregelen nemen, zoals het tijdelijk schorsen van het visum. Vroeger konden de Provinciale Geneeskundige Commissies (PGC's) - afgeschaft door de oorspronkelijke kwaliteitswet - dat. De recente gebeurtenissen tonen echter aan dat het nodig was deze bevoegdheid opnieuw in te voeren en dus aan de bevoegdheden van de Federale Toezichtscommissie toe te voegen.  

(2) De Federale Toezichtscommissie ziet erop toe dat elke zorgverstrekker kwaliteitsvol handelt. Het is evident dat de zorg verstrekt aan de patiënt daarbij centraal staat. Niet alleen door de vereisten uit de kwaliteitswet te doen handhaven, maar ook rechtstreeks met de patiënt. De Wet op de Patiëntenrechten bestaat dit jaar immers 20 jaar en is aan een inhoudelijke update toe. Frank Vandenbroucke sprak met de Kamer af dat het parlement daarbij de voorzet mag geven. In afwachting van concrete aanbevelingen van de Kamer over hoe de Wet op de Patiëntenrechten hervormd moet worden, wordt in de kwaliteitswet alvast de mogelijkheid voorzien dat de Federale Toezichtscommissie de naleving ervan zal kunnen handhaven. Naast zorgverstrekkers zullen patiënten deel uitmaken van de Federale Toezichtscommissie. Ook dat is nieuw. Bovendien zal de klager, net als de zorgverstrekker tegen wie een klacht werd ingediend, altijd gehoord worden en op de hoogte worden gesteld van het verloop en een eventuele beslissing. 

Investeren in professionalisering en versterking 

(1) Zoals de Federale Toezichtcommissie destijds ontworpen werd, beschikte ze niet over voldoende middelen om de kwaliteitswet te doen naleven, in de eerste plaats voldoende inspecteurs die op het terrein controles uitvoeren (amper 2). Daarom investeren we in professionalisering. We bouwen de Federale Toezichtscommissie sterk uit in middelen en personeel, maar ook in manier van werken. Daarvoor is een jaarlijkse investering voorzien van 391.000 euro. 

We zorgen voor de aanwerving van 6 extra medewerkers: 

• 2 extra inspecteurs 
• 2 personeelsleden om de inspecteurs te ondersteunen. 
• 2 ambtenaren om de functie van secretaris van de Kamers op te nemen.

(2) Wat organisatie betreft: zoals de Federale Toezichtscommissie destijds was ontworpen, kon ze onmogelijk het aantal dossiers verwerken. Daarom zal de Federale Toezichtscommissie voortaan uit een multidisciplinaire Nederlandstalige en Franstalige Kamer bestaan, met de mogelijkheid om deze te ontdubbelen in functie van de werklast, precies om het werkbaar te houden. De Kamers worden voorgezeten door een magistraat of eremagistraat van de rechterlijke orde. Tevens kunnen de multidisciplinaire Kamers gespecialiseerde werkgroepen oprichten aan wie taken inzake dossiervoorbereiding worden toevertrouwd. 

4. Sanctioneren wanneer moet, verbeteren wanneer kan

De kwaliteitswet legt de zorgbeoefenaar heel wat verplichtingen op, maar niet voor alle inbreuken zijn de sanctiemogelijkheden gelijk. Wanneer een zorgbeoefenaar in gebreke blijft, of de wet overtreedt, is het vaak véél raadzamer - en is het ook te verkiezen - om niet meteen het visum in te trekken, maar dan kan de Federale Toezichtscommissie: 

(1) dat visum een tijdlang onder voorwaarden te stellen. Een voorbeeld van zo'n voorwaarde - bij fysieke of psychische (on)geschiktheid - is een verplichte behandeling, of een verbod op het voorschrijven van bepaalde middelen voor een zorgbeoefenaar die met een verslaving kampt. Of een tijdlang enkel een consultatie mogen houden als iemand extra aanwezig is.  

of 

(2) een verbeterplan opstellen, als het over een gegronde klacht over de kwaliteitsvereisten gaat of de rechten van de patiënt. Altijd zal de Federale Toezichtscommissie dat samen met de zorgbeoefenaar doen. Uiteraard spreekt het voor zich dat ze tot sancties kan overgaan, als de zorgbeoefenaar niet meewerkt met het afgesproken verbeterplan, of geen vooruitgang boekt. De beklaagde zal zich steeds kunnen laten horen bij de Federale Toezichtscommissie, maar ook de klager zal feedback krijgen.  

Tot slot zal de Federale Toezichtscommissie jaarlijks rapporteren aan de minister van Volksgezondheid. Concrete problemen op het terrein - zowel wat de kwaliteit van zorg als wat de rechten van de patiënt betreft - zullen zo zéér zichtbaar worden.