A Europe that cares, prepares and protects

Vanaf 1 januari is ons land voor zes maanden voorzitter van de Raad van de Europese Unie. In 2024 zijn er ook Europese verkiezingen en wordt een nieuwe Europese Commissie samengesteld. Het Belgische voorzitterschap is dus een belangrijk moment, én een uitgelezen kans, om onze stempel te drukken op het Europese gezondheids- én sociaal beleid voor de komende 5 jaar.  

De kracht van het collectief is véél sterker dan de kracht van het individu. Een Europese Unie die voor haar burgers zorgt, is een Europese Unie die haar burgers beschermt, wapent om tegenslagen te trotseren en veerkrachtig in het leven te staan. Hoewel heel wat beleid - zowel op vlak van gezondheid als sociale bescherming - in handen is van de lidstaten, heeft de Europese Unie wel degelijk een aantal hefbomen in handen waarmee ze het verschil kan maken. Het is precies met enkele van die hefbomen waarmee we tijdens het Belgische voorzitterschap aan de slag willen, én het verschil kunnen maken. Omdat we samen altijd meer bereiken dan elk apart. Omdat voor collectieve problemen alleen collectieve oplossingen bestaan. Omdat solidariteit het enige antwoord is op onzekerheid. 

(a) Een Europese Unie met veerkrachtige gezondheidssystemen 

Een toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg is niet alleen in ons land essentieel, maar in de hele EU. Via het geld dat van de EU naar de lidstaten vloeit, heeft de EU een drukkingsmiddel om lidstaten te leiden naar investeringen in hun gezondheidszorg. In zo goed als heel de Europese Unie staan we voor dezelfde uitdagingen, waaronder één hele grote: zowat alle lidstaten vandaag kampen met een chronisch tekort aan gezondheidswerkers. De EU kan onder meer daar meer betekenen en meer doen. Zo kan ze de lidstaten sterker ondersteunen in de ontwikkeling van strategieën om mensen te verleiden voor een carrière in de zorg en goed op te leiden; ze kan strategieën ontwikkelen om zorgverleners over de grenzen van disciplines vlotter te laten samenwerken en taken te delen; ze kan strategieën ontwikkelen om door technologische innovatie het werk van het zorgpersoneel zowel minder administratief als interessanter te maken. Tot slot kunnen de lidstaten heel wat van elkaar leren om te verzekeren dat zorgverleners nieuwe vaardigheden blijven ontwikkelen, zodat de druk op hun schouders lichter wordt. 

Tegelijkertijd willen we dat de Europese Unie een zelfkritisch onderzoek start over de impact die ze vandaag heeft op de zorgberoepen via het principe van ‘vrij verkeer’ en het op Europees niveau erkennen van beroepstitels. Enerzijds zijn er lacunes in de huidige Europese regelgeving met betrekking tot beroepstitels, waardoor patiënten onvoldoende beschermd zijn; anderzijds biedt de huidige regelgeving geen geschikt kader om recht te doen aan de voortdurende ontwikkeling van nieuwe vaardigheden. Over de huidige regelgeving met betrekking tot beroepstitels willen wij dan ook een open discussie voeren. Kortom, we zijn overtuigd dat de Unie meer en beter dan ze vandaag doet richting kan geven aan het beleid dat lidstaten moeten voeren om voldoende en gemotiveerde mensen te verleiden voor een duurzame carrière in de zorg.  

Een andere uitdaging waar alle Europese gezondheidssystemen mee te maken hebben is dat wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen en therapieën veel meer moet vertrekken van onvervulde zorgnoden in de samenleving, én dus van patiënten, veeleer dan van wat het meest rendabel is. Inzake antibiotica staan we bijvoorbeeld voor een enorme uitdaging. Elk jaar sterven in de EU meer dan 35.000 mensen aan een infectie met een bacterie die bestand is tegen antibiotica. Antibioticaresistentie is dan ook niet de volgende pandemie. Neen, ze is al aan de gang. Telkens weer is voor al die uitdagingen de conclusie dezelfde: ze overstijgen de landsgrenzen en vergen behalve overleg een meer intense samenwerking tussen alle lidstaten.  

Tot slot moeten mensen ook de kans krijgen om een gezond leven te kunnen leiden. Ook daarin heeft de EU een belangrijke rol, om ervoor te zorgen dat het ene land niet hopeloos achterophinkt op het andere. Dan denken we aan ongezonde of gezonde voeding duidelijk kenmerken, aan de strategie die moet zorgen voor een rookvrije generatie. Tijdens het Belgische voorzitterschap zullen we ijveren voor betere samenwerking, zodat meer mensen in de EU de keuze voor een gezonder leven ook kunnen maken. 

(b) Een Europese Unie die voorbereid is op toekomstige crisissen 

Tijdens de COVID-crisis heeft de Europese Unie zich van haar beste kant laten zien: lidstaten hielpen elkaars patiënten te verzorgen, of kochten samen vaccins aan. Dat iedereen ook in België de kans kreeg om gevaccineerd te worden, is te danken aan een ongeziene Europese samenwerking. Als klein land zouden we er wellicht niet in geslaagd zijn om de concurrentiestrijd (over wie eerst vaccins zou krijgen) aan te gaan met de VS of Canada. Dankzij de Europese Unie konden we dat wel.  

Maar tegelijk liet de EU zich ook van zijn slechtste kant zien: zo werden eenzijdig grenzen gesloten bijvoorbeeld. Om beschermingsmateriaal werd dan weer gebikkeld. In het ene land werden restaurants gesloten, terwijl ze 50 meter verder - over de grens - dan weer openbleven. 

Zowel uit het goede als uit het minder goede moet de Europese Unie lessen trekken voor de toekomst. Er is meer samenwerking nodig om ons écht te wapenen: tegen ziektes die ons vanuit de dierenwereld kunnen besmetten, tegen onvoldoende werkende antibiotica, of tegen vergeten ziektes die dan toch niet uitgeroeid zijn. Om bij een volgende crisis beter gewapend te zijn, heeft de EU al een reeks initiatieven genomen om sneller op de hoogte te zijn wanneer ergens een nieuw virus opduikt bijvoorbeeld, of om zeker te zijn dat iedereen even snel gevaccineerd kan worden.  

Dat we nood hebben aan sterkere structuren waarin we samen crisismaatregelen coördineren, hoeft dus geen betoog, en daartoe zijn ook al verschillende initiatieven genomen. Tijdens het Belgische voorzitterschap willen wij een kritische blik werpen op die verschillende initiatieven, en inspelen op wat nog beter kan en moet. Zodat we samen optimaal voorbereid zijn bij een volgende crisis.  

Welk gereedschap hebben we nu in huis? Volstaat dat gereedschap wel? Kunnen we het snel gebruiken indien nodig? Wie doet dan wat precies op welk moment? En hoe zorgen we ervoor dat iedereen tijdig mee is en aan hetzelfde zeel trekt? Zodat niet langer in het ene land één type vaccin aanbevolen wordt, terwijl in het buurland dat een ander type vaccin is. Zodat beschermingsmateriaal op een eerlijke manier verdeeld wordt en niet langer verdeeld wordt volgens het 'first come, first served'-principe. Kortom, zodat bij een volgende gezondheidscrisis iedereen in de EU zo snel mogelijk veilig is... omdat anders niemand veilig is. 

(c) Een Europese Unie met bevoorradingszekerheid van geneesmiddelen 

Een nieuwe en eensgezinde Europese aanpak is nodig om de Europese bevoorradingszekerheid van geneesmiddelen te verzekeren. Ons land heeft daarvoor een strategie opgesteld én voorgesteld aan de Europese partners. Dit plan werd gesteund door 23 lidstaten en wordt nu bestudeerd door de Europese Commissie, die daar morgen, dinsdag 24 oktober, een communicatie over plant. 

Een eerste pijler richt zich op de solidariteit tussen Europese landen, en voorziet een mechanisme om geneesmiddelen uit te wisselen in geval van dringende tekorten. Zo vermijden we dat sommige landen compleet zonder voorraad van levensreddende middelen vallen.  

Pijler twee vraagt om de aanvoerketens van cruciale geneesmiddelen in kaart te brengen. Dat wil zeggen dat we voor die geneesmiddelen nagaan waar ze exact geproduceerd worden, welke ingrediënten ervoor nodig zijn en waar die ingrediënten vandaan komen. Op die manier kunnen we veel sneller ingrijpen wanneer problemen zich stellen en kunnen we risico’s veel beter inschatten.  

De derde pijler roept op tot een ‘Critical Medicines Act’. Die moet ervoor zorgen dat Europa de capaciteit heeft om de meest kritische geneesmiddelen ingrediënten opnieuw zelf te produceren. Dit kan bijvoorbeeld door nieuwe productieprocessen te ontwikkelen om de productie te vergroenen en de kosten te drukken. Ook kunnen we productie op Europese bodem stimuleren via ons aankoopbeleid, en bijzondere financiering voorzien voor geneesmiddelen die écht cruciaal zijn om onze gezondheidssystemen overeind te houden. De volgende Commissie mag niet dralen met dit hervormingsplan. Anders zullen de grotere Europese landen weer eigen plannen ontwikkelen om hun buitenlandse afhankelijkheid af te bouwen. Dat moeten we absoluut vermijden, want apart zijn we te klein om het verschil te maken. Het is alleen door Europese solidariteit te organiseren dat we de bevoorrading - en dus ook de Europese veiligheid - kunnen verzekeren. 

(d) Een Europese Unie die sociaal beschermt 

België kent een lange traditie van sociale bescherming. En ook al is het werk nooit af, in nogal wat andere landen kijkt men daarnaar op. Maar sociale bescherming mag niet langer alleen een nationale aangelegenheid blijven, het moet daarentegen een Europese aangelegenheid worden. Want elk land dat zich goed verzekert en zichzelf beschermt, helpt en beschermt ook zijn buren. Tijdens de pandemie had de EU dat goed begrepen. Ze voerde toen een nieuw solidariteitsmechanisme in om ervoor te zorgen dat nationale regelingen voor tijdelijke werkloosheid naar behoren konden werken. Ook ons land profiteerde van deze financiële steun, een vorm van Europese verzekering voor elke lidstaat.  

Maar financiële steun in tijden van crisis is niet voldoende. We moeten ervoor zorgen dat wanneer de zon schijnt, alle lidstaten hun dak repareren en hun sociale beschermingsstelsels versterken: voor elke werknemer die pech heeft of ziek uitvalt en niet kan werken, maar evenzeer voor zelfstandigen, of voor zogenoemde platformmedewerkers. 

Daarom willen we tijdens het Belgische voorzitterschap de toegang tot volwaardige sociale bescherming voor iédereen in de Europese Unie verdedigen, ongeacht het soort werk, of waar en onder welk statuut je werkt. Tegelijk willen we dat iédereen bijdraagt aan en gedekt wordt door diezelfde sociale bescherming, met dus ook uitkeringen die toegankelijk en toereikend zijn voor de meest kwetsbaren om een waardig leven te kunnen leiden.  

In die zin is het (her)bevestigen van de Europese Pijler voor Sociale Rechten bijzonder belangrijk, omdat die pijler - met 20 beginselen - een kompas moet zijn voor alle lidstaten om hun werkgelegenheidsbeleid en sociaal beleid op af te stemmen. Het warm water hoeft niet opnieuw uitgevonden te worden en het eerste actieplan met doelstellingen inzake werkzaamheid, opleiding en het terugdringen van armoede zal in 2025 tussentijds geëvalueerd worden. Maar er is nog voldoende ruimte om stappen vooruit te zetten. Gemeenschappelijke uitdagingen zoals de groene en digitale transitie gaan ook gepaard met tal van sociale vraagstukken waarvoor de antwoorden ook rekening moeten houden met de Europese handleiding van 20 aanvaarde sociale principes die de Europese Pijler voor Sociale Rechten is. Op die manier willen we dat Europa het belang van sociale investeringen in de lidstaten erkent.  

Sociale rechtvaardigheid en investeren in menselijk kapitaal is voor ons immers dé garantie voor een economische groei die tegelijk inclusief en duurzaam is. Daarom is het belangrijk om de sociale dimensie in het debat rond de Europese begrotingsregels te brengen om zo de leidende rol van de Europese welvaartsstaten in de wereld te vrijwaren. We nemen tijdens het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie dan ook een even origineel als belangrijk initiatief: een gezamenlijke vergadering van de ministers van Financiën en Economie (de ECOFIN-raad) en de ministers van Werk en Sociale Zaken (de EPSCO-raad). Samen met de Spaanse regering (de huidige voorzitter van de Unie) werken we nu al aan een analyse en voorstellen waarmee we onze Europese collega’s van Financiën willen overtuigen dat verstandig investeren in sociaal beleid – dat wil zeggen, investeren en hervormen – bijdraagt tot economische sterkte en tot gezonde overheidsfinanciën. Dat betekent dat het budgettaire beleid van de Europese Unie ook voldoende ruimte moet maken voor verstandige sociale investeringen.      

Tot slot moeten we de fundamenten van onze solidaire samenleving binnen de Europese interne markt versterken, in plaats van ze te laten ondergraven door malafide, grensoverschrijdende tewerkstelling die gestoeld is op een model van sociale fraude. Een model waardoor kmo’s - niet het minst in de bouwsector - in ons land én elders in de EU falliet gaan, omdat zij het spel wél eerlijk spelen en wél eerlijk bijdragen. Een model waardoor werknemers hun job verliezen. En last but not least een model waardoor buitenlandse werknemers in verschillende Europese landen gewoon uitgebuit worden. De Europese Arbeidsautoriteit speelt een belangrijke rol om het Europees vrij verkeer sociaal rechtvaardig te laten verlopen, en die rol willen we versterken. Concreet gaat het dan om het aansturen van samenwerking tussen sociale inspecties van verschillende lidstaten samen, zodat de EU die valsspelers - die onze welvaart ondermijnen - gezamenlijk en dus véél efficiënter kan aanpakken. Maar even goed gaat het om grensoverschrijdende werkgevers vooraf uitgebreid en duidelijk te informeren over de geldende spelregels - en dus hun plichten - net als werknemers uitgebreid en duidelijk te informeren over hun rechten.  

***

ROADMAP 2024  

Lopende of te verwachten onderhandelingen  

in de EPSCO Raad  

(Raad Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken) 

Het Belgische voorzitterschap van de Raad komt aan het einde van de wetgevingscyclus 2019-2024. Het zal daarom gericht zijn op het afronden van lopende onderhandelingen. Dat omvat de opstart of de voortzetting van de gesprekken over de EU-ruimte voor gezondheidsgegevens en de verordening inzake stoffen van menselijke oorsprong. Bovendien zal het Belgische voorzitterschap proberen de onderhandelingen over de farmaceutische wetgeving vooruit te helpen, net als de aanbeveling over kankers die door vaccins te voorkomen zijn, én de aanbeveling voor een rookvrije omgeving af te ronden. Tot slot zal het voorzitterschap enten op de afronding van de onderhandelingen over het Internationaal Pandemieverdrag en de Internationale Gezondheidsregeling, die onder de bevoegdheid van de Wereldgezondheidsorganisatie vallen.